Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Kamp It Petgat een strafkamp voor Joden die zich in andere werkkampen aan een delict schuldig hadden gemaakt. Opruiing en weglopen waren in de ogen van de Duitse bezetter ook delicten. De Joodse bewoners werden in de moerassige gebieden langs de Linde te werk gesteld.

Op 2 oktober 2022 is het 80 jaar geleden, dat er 175 joodse gevangenen via Westerbork naar Auschwitz zijn getransporteerd. Bijna niemand overleefde. Op 2 oktober a.s. is er een bijzondere herdenking van deze gebeurtenis. Om 15:00 een bijeenkomst in het kerkje van Blesdijke en daarna de herdenking in het voormalige kamp It Petgat.

Foto: Robert Mulder

 

It Petgat bestond uit een grote woonbarak met diverse slaapzalen, een wasplaats, een kantine, een keukenbarak, een transformatorhuisje en een woning voor de beheerder. Midden in het kamp stond het pomphuis.

Halverwege 1942 werd besloten van It Petgat een strafkamp te maken voor joodse dwangarbeiders, die in de ogen van de Duitse bezetter zich misdroegen en voor strafmaatregelen in aanmerking kwamen. Er werd voor het kamp extra bewaking ingesteld. Een groep Nederlandse mariniers en marechaussees nam die taak op zich. De leiding van het kamp kwam op 10 juni 1942 in handen van sergeantmarinier Christiaan Overweg.

Binnen een maand zaten 75 gestrafte joodse dwangarbeiders in het kamp. Sjaak Stibbe behoorde tot de eerste gestraften. Wegens het nemen van ongeoorloofd verlof werd hij na terugkeer door de commandant van Kremboong naar It Petgat gestuurd. 'De ontvangst in Blesdijke was strenger dan in Kremboong. Commandant Overweg ging dreigen. Als we nou weer de benen namen, kwamen we in Ommen of Amersfoort terecht en dan was het met ons gebeurd. Er was meer intimidatie. Op de zondag daarna gaven de wachten demonstratie met de honden. De demonstratie vond plaats op zo'n veldje in het kamp. De mannen hadden leren handschoenen aan en dan die honden maar bijten. Het boezemde ontzag in. Dat was ook de bedoeling.'

's Morgens werd er appèl afgenomen. Het ging er semi-militaristisch aan toe. Iedereen droeg een overall. Op het werk werd met honden toezicht gehouden. Stibbe: 'Die kerels geloofden het ook wel. Als wij maar niet de benen namen. Ze waren niet onvriendelijk. Normaal. Ze bemoeiden zich niet met ons werk'. Het werk bestond vooral uit spitten. 'Als je gespit had, werd het touw verzet. Er werd altijd geknoeid met het touw. Dan waren we eerder klaar.'

Op de vrije zondag was er geen bewegingsvrijheid. De stemming in het kamp was bedrukt. De onderlinge gesprekken waren pessimistisch van aard. De avonden werden gedood met gesprekken, of met het schrijven van brieven.

Het kamp heeft maar vier maanden als strafkamp gediend. Het werd in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 (Jom Kipoer) ontruimd. Over de ontruiming zelf van het kamp is weinig bekend. Alleen uit een telegram gestuurd door twee dwangarbeiders op 3 oktober, bleek dat zij die dag van It Petgat naar Westerbork moesten. De Joodse mannen zijn toen onder het mom van gezinshereniging naar Kamp Westerbork afgevoerd.

Un 1946 zijn de barakken van het kamp gebruikt om NSB-ers onder te brengen. De barakken zijn in de jaren vijftig afgebroken. Van It Petgat is een klein bosje, halverwege de Nijksweg en de Markeweg het enige wat rest. Er liggen nog enige resten van fundamenten.

Het monument

Op 25 april 2003 heeft Sjaak Stibbe, een oud-bewoner van het kamp, een monument aan de Nijksweg onthuld. Oud inwoner Frank de Vries schreef daarover het volgende: "Op 25 April 2003 het Jaap Stibbe een gedenkteken onthuld. Hi’j was een oold-dwangarbeider van et eertiedse warkkaamp in Blesdieke wat bi’jna op et aende lag van wat in de volksmond de Kaampweg nuumd wodde. Deur de Stichting Joodse Werkkampen is op een gegeven mement in de persoon van Niek van der Oord bedocht om dit kaamp “It Petgat” te numen en d’r een monement daele te zetten an de bestaonde Nieksweg.  Hiermit sleug hi’j neffens mi’j de plaanke hielendal mis.

Bi’j naovraoge an pattie ooldere meensken doet blieken dat dit kaamp in de volksmond “Et Petgat“ hiette. “It” is fries en het historisch niks mit dit kaamp te maeken lieke min as de Nieksweg die doe nog gien naeme had. Historisch zien staot et monement wat an de Nieksweg onthuld is hielendal op et verkeerde plak.

In et kader van warkverschaffing wodde dit kaamp doedertieden opricht om de Niekspoolder te ontginnen. Et kaamp is in de Twiede Wereldoorlog bruukt as kaamp veur joodse dwangarbeiders en daordeur is et begriepelik dat d’r een monement veur opricht is veur de slaachtoffers en “opdat wi’j niet vergeten”. Goenens die d’r eertieds wezen mossen of die d’r wat mit hadde gongen vanof de Markeweg naost de boerkeri’je van Krediet over dit nog altied bestaonde zaandpad naor aachteren om bi’j et kaamp te kommen en et monement hadde derhalve beter op zien plak west an de Markeweg naost die boerkeri’je an et begin van dit zaandpad.

Et glaezen geval tussen twie paolen mit een straotien d’r onder in de vorm van een Davidsster staot d’r wat verleuren bi’j en zal mittertied wegzakken en verrinneweren. Over 50 jaor het et naogeslaacht mit een beter historisch benul altemet de gelegenhied om ien en aander recht te zetten."

De gedenkplaat

Op de gedenkplaat is een tekst van Jacqueline van der Waals aangebracht:

'GEEF MIJ DE MOED OM ONRECHT TE ONDERKENNEN
OOK WAAR 'T DOOR EEUWEN VAN GEBRUIK GEWETTIGD WORDT,
DE VASTE WIL AAN ONRECHT NOOIT TE WENNEN,
OOK WAAR DE MACHT, HET WEG TE NEMEN, SCHORT.'

Hieronder wordt in het kort de geschiedenis van de joodse werkkampen uiteengezet:

'VANAF BEGIN 1942 -TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG-
WERDEN JOODSE LANDGENOTEN IN WERKKAMPEN ONDERGEBRACHT
OM DWANGARBEID TE VERRICHTEN. OP 2 OKTOBER VAN DATZELFDE JAAR
WERDEN ZIJ ALLEN NAAR KAMP WESTERBORK EN VAN DAAR NAAR DUITSE
VERNIETIGINGSKAMPEN GEDEPORTEERD. SLECHTS WEINIGEN KEERDEN TERUG.

WERKKAMP 'IT PETGAT'
IT PETGAT WAS EEN STRAFKAMP VOOR JODEN DIE EERDER
UIT EEN ANDER KAMP EEN ONTVLUCHTINGSPOGING HADDEN ONDERNOMEN
HET BEVOND ZICH IN HET BOSJE ONGEVEER 300 METER VERDEROP IN HET LAND.'